Ph 11.04 Potensyal

“Kaya ba?”

Dalawa lang naman ang pwedeng isagot dito: oo o hindi. O sige, pwede rin isagot ang ewan kung talagang hindi alam. Ngunit kung tututukan ang sagot na oo, may tatlong anyo ito:

“Kayang-kaya!” (May kasiguraduhang talagang kaya nga ang gawain)

“Kaya naman.” (Nagtitiwalang kaya nga ngunit kinikilalang sapat lang ang kakayahan)

“Kakayanin.” (May duda kung kaya talaga ngunit sisikapin pa ring gawin)

Ang tipikal na Atenista may sariling sagot: “Try ko.” Kung sinusubaybayan niyo ang daloy ng klase natin, alam na ninyong mali ang sagot na ito sa dalawang mahalagang dahilan. Ang unang dahilan ay napag-usapan na natin sa simula pa lang ng semestre at ang ikalawa ay lilinaw sa ibaba. Hindi ko na lang sasabihin upang pag-isipan ninyo ng husto. Kung hindi pa rin kayo naniniwala, tanungin ninyo si Master Yoda.

Pasok sa usaping ito ang salitang potensyal na siya namang hinango natin sa wikang Latin. Tumutukoy ang salitang ugat na ito na pote sa pagka-maari. Kapag sinabi nating may potensyal, maaari ito mangyari.

Ang usaping potensyal ay may ibinubukas din sa pag-uunawa natin sa meron. Ang halatang anyo nito ay ang pag-usbong ng teknolohiya. Maaari bang mag-usap ang dalawang taong nagkakalayo? Dati nang “oo” ang sagot dito. Noong unang panahon, mayroong mga liham na isinusulat sa papel at ipinapadala sa pamamagitan ng mga kartero. Pagkatapos, naimbento ang radyo at ang mga telepono na nagtatawid ng tinig ng nag-uusap sa malayong distansya sa pagitan nila (Kaya nga telefono tawag dito; tele-malayo fono-tinig.). Tapos naimbento ang telebisyon, kompyuter, internet, sms, video conferencing, group chat, at marami pang iba.

Marami sa nakalista sa itaas ang dating wala pa, at ngayon, meron na. Halimbawa, noong ipinanganak ako, wala pang email. Hindi pa lumipas ang dalawampung taon, meron na nito at una akong nakagamit nito noong nasa kolehiyo na ako. Noon wala pa, ngayon meron na. Kaya’t ang isip maaaring magtanong: ano pa kayang wala pa ngayon na maaaring maging meron sa hinaharap?

Sinasabi ni Padre Ferriols na bagaman ngayon lamang ang mga kasalukuyang teknolohiya, dati nang nasa meron ang mga potensyal nito. Kinailangan lamang ng tao unti-unting maunawaan kung paano ipag-ugnay-ugnay ang mga materyales sa kanyang kapaligiran upang hubugin ito sa mga teknolohiyang kilala na natin ngayon. Kasi, kung wala sa meron ang potensyal, hindi ito kailanman magiging meron.

Noong nagsimula ang sanlibutan, hydrogen at helium lang ang laman nito. Tapos, unti-unting nadagdagan ng napakaraming iba pang sangkap. Paano kaya nabuo ang mga masasalimuot na sangkap tulad ng carbon na kailangan ng anumang nabubuhay at ang uranium na taglay ang matinding enerhiya. Ang dali sana mag-aral ng kimika kung hydrogen at helium lang lahat. Ngunit wala tayo dito kung hydrogen at helium lang lahat. Nasa hydrogen ang potensyal para sa lahat ng materya sa sanlibutan. O kung gusto niyong maging ispesipiko, nasa Higgs boson ang potensyal para magkamaterya sa sanlibutan.

Sino ngayon ang makapagsasabi kung ano ang may potensyal o wala? Wala namang may-alam sa buong meron kung kaya’t walang taong tunay na makapagsasabi.

Ngunit, kung gagawin mong personal ang tanong, baka magising ka na ikaw mismo ang bumabalakid sa potensyal na naroroon.

Halimbawa, nasabi mo na ba sa sarili mo na: “kailanman, hindi ako matututo lumangoy.” O di kaya nasabi mong: “ganito na talaga ako, hindi na ako kailanman lalaya sa bisyong ito.” O isa pa: “Kailanman, hindi naman ako sasagutin ni Procopia, kahit tumambling-tambling pa ako sa harapan niya.” Ganito ang wika ng taong bigo at talunan. Nakatalikod sa meron.

May sagot dito ang makatang Romano na kinaibigan ni Padre Ferriols sa teksto. Ito’y si Catullus at wika niya:

Hoc facias sive id non pote sive pote.

Kaya hayan na: lundagin mo na, itambling mo pa. Malay mo, matuto ka lumangoy, mapuksa mo ang bisyo mo at sagutin ka pa ni Procopia. Panalo ‘di ba?

At sa huli, masusugpo ba ng sangkatauhan ang salot na COVID-19, bagaman marami na sa atin ang nasawi? Patuloy tayong umasa sa potensyal.

Mga katanungan para sa patuloy na pagmumuni at pagpapalalim:

1. Ipaghambing ang sipi mula kay Catulllus at ang sagot ni Master Yoda sa ating tipikal na Atenista. Sabi ni Yoda: “Gawin mo o huwag. Walang try. [Do or do not. There is no try.]”

2. Madalas sabihin sa mga kwento tungkol sa mga siyentista na natuklasan nila ito o natuklasan nila iyon. Pero hindi nga ba, maraming beses nang nangyari na ang ganitong mga kwento ay nasa konteksto ng surpresa at aksidente? Hindi kaya mas angkop sabihing, ipinagkaloob ng meron ito at ipinagkaloob ng meron iyon.

3. Bakit mahalaga ang kamulatan ukol sa potensyal kung nais natin maging tapat sa meron?