Ang metodo ng agham

Papasok na tayo ngayon sa mismong paksa ng ating kasalukuyang yugto: ang agham. Nais ko kaagad linawin na madalas mapapansin sa teksto na ang pangunahing inaatupag nito ay ang tinatawag na mga agham pangkalikasan (e.g. pisika, biolohiya, kimika, agham pangkapaligiran, atbp.) kung saan ang binibilang o sinusukat ay mga pisikal na meron. Kung tatalakayin ang tao sa mga agham na ito, itinuturing siya bilang pisikal o materyal o pati bilang buhay na nilalang na masusukat at mabibilang sa paraang hindi iba sa mga pisikal, materyal o pati nabubuhay na mga nilalang. Mas masalimuot ang mga metodo ng mga agham panlipunan (e.g. sikolohiya, antropolohiya, sosyolohiya, ekonomika, atbp.) dahil saklaw ng mga larangang ito ang tao lagpas sa kanyang pisikal, materyal, o buhay na kaanyuan. Kaya’t aaminin ko kaagad na may pagkiling ang teksto sa una kaysa sa huli dahil lang sa kadahilanang mas payak (dahil nga nananatili sa nibel ng materyal o pisikal) ang paksa ng mga agham pangkalikasan kaysa mga agham panlipunan. Mahalaga lamang maging mulat na ito kadalasan ang magiging konteksto ng ating mga susunod na talakayan bagaman hindi naman tuwiran at istriktong maituturing na nasa labas ng usapan ang mga agham panlipunan.

Magsimula tayo ngayon sa paksang kilala ng marami sa atin: ang metodo ng agham. Dito natin agad makikita ang ugnayan ng agham sa meron na hindi na rin bago sa atin sapagkat lilitaw na hawig ito sa nakita na rin nating ugnayan ng matematika sa meron.

Ang metodong makaagham ay mailalarawan sa humigit-kumulang limang hakbang:

1. Paglalatag ng problema.

2. Pagpapalagay.

3. Pag-eeksperimento.

4. Pagkakalap.

5. Paglalahat.

Isa-isahin natin:

Una, paglalatag ng problema: sa dinami-rami ng maaaring saliksikin ng isang siyentista, kailangan niyang ilatag sa paraang malinaw kung ano ang partikular na paksa ng kanyang pananaliksik. Kailangan niyang linawin kung ano ang saklaw at hangganan nito. Dito rin inaasahan sa kanya ang pagtatatag ng mga depinisyo ng mga konseptong kanyang gagamitin. Maari nating sabihin na dito na nagsisimula ang kilos ng pag-aabstraksyo. Sa dinami-rami ng mga nagpapakita sa kanya mula sa meron, kinukuha ng siyentista kung ano ang papansinin niya at kung ano ang hindi niya papansinin.

Pangalawa: pagpapalagay. Batay sa mga nasaliksik na, bubuo siya ng isang hula kung ano ang kalalabasan ng kanyang pananaliksik. Mahalagang hakbang ito sapagkat gumagabay ito sa kilos ng pananaliksik. Sa madaling salita, kailangan alam mo kung ano ang hinahanap mo para makita mo ito kung magpakita ito. O sa larangan ng pagtatanong, ang kaalaman ng nagtatanong ang pinanggagalingan ng tanong na siya namang nakaantabay sa kung ano kaya ang ibibigay na sagot sa tanong na ito. Hindi ka makatatanggap ng sagot kung hindi ka naman nagtanong. Sa hakbang na ito madalas gamitin ang salitang hango sa Griyego: hypotithenai o ‘ipagpalagay.’ Ninanais ng siyentistang tiyakin kung magiging katanggap-tanggap ba ang pagpapalagay na ito.

Pangatlo: pag-eeksperimento. Isasagawa na ang aktwal na paghahanap o pagtatanong. Palaging isinasagawa ito sa loob ng laboratoryo. Ano ang laboratoryo? Isa itong kapaligirang hawak at kontrolado ng siyentista upang masubok niya ang kanyang pagpapalagay. Maaring isa itong aktwal na gusali o silid na naglalaman ng lahat ng kanyang mga pangangailangan. Maari rin itong maganap sa labas ng gayong silid o gusali ngunit hawak at kontrolado pa rin ng siyentista ang ilang mga mangyayari sa lugar na iyon. Tinututukan ko dito ang laboratoryo sapagkat kahit pa nangyayari sa meron ang laboratoryo, hawig pa rin sa purong isip ang laboratoryo dahil hiwalay ito sa mga nangyayari kung hahayaan lamang ang mga mangyayari. Samakatwid isang abstraksyo ang laboratoryo: abstraksyong binuo ng tao at hawak ng tao para sa kanyang mga pananaliksik. Sa loob ng laboratoryo, paulit-ulit gagawin ang eksperimento upang matiyak na parehong resulta nga ang makukuha kung inilatag ang parehong mga kalagayan. Ang huling nasabing ito ay mahalagang katangian ng eksperimento mismo.

Pang-apat: pagkakalap. Mula sa paulit-ulit na magpapakita sa loob ng eksperimento, may paraan ang siyentista upang bilangin o sukatin ang mga nagpapakitang ito sa pamamagitan ng mga instrumentong nababagay sa mga ito. Ang mga ibinigay sa kanya (madalas gamitin ang salitang Latin: datum kung isahan o data kung maramihan) ay hahanapan niya ng pormulang matematiko na siyang huhuli sa paulit-ulit na nangyari sa laboratoryo. Sa hakbang na ito naisisilang ang mga teoryang gagabay sa mga susunod na mga pagpapalagay ng iba pang mga pananaliksik.

Panlima at huli: paglalahat. Idedeklara na ng siyentista na ang paulit-ulit na nangyari sa kanyang eksperimento ay nangyayari din sa talagang meron. Bagay dito ang salitang paglalahat sapagkat hindi naman sinaliksik ng siyentista ang lahat ng meron (dahil nga abstraksyo ang eksperimento) ngunit sasabihin niyang uubra din sa lahat ng ganitong mga nangyari na at mangyayari pa sa labas ng laboratoryo ang pormulang nabuo niya. Dahil dito magagamit na ng iba pang mga eksperto ang mga natuklasan niya (ito ang dahilan kung bakit mahalagang malimbag sa mga siyentipikong diyaryo ang papel na resulta ng pananaliksik). Hindi pagmamalabis kung sasabihin nating ibinabalik na ng siyentista sa meron ang kanyang mga natuklasan. Ang umubra sa kanyang laboratoryo ay umuubra din sa meron. Mula dito, posible na ang mga aplikasyon ng kanyang pananaliksik sa anyo ng teknolohiya.

Habag sinusundan mo ang paglalarawang ito, baka napapansin mong nabubuo muli ang siklong napag-usapan natin noon. Heto ang pamilyar na krokis na tumutugma din pati sa kaugnayan ng metodo ng agham sa meron:

 Na siya namang magahahatid sa atin ng ganitong pag-uunawa sa kaugnayan ng agham sa meron:

Mga tanong para sa talaarawan:

1. Paano nakatulong ang pagmumuning ito upang lalo mong maunawaan kung ano ang laboratoryo at kung ano ang eksperimento? Bagaman nasanay ka nang kumilos sa loob nito bilang estudyante ng agham, ano ang bagong hatid sa iyong lente ng ginawa natin ditong metapisikong pagtingin sa agham?

2. Paanong lumilitaw ang tunay na halaga ng pag-iingat at metikulosong pagiging kritikal ng siyentista sa pag-ipon ng kanyang data at pagbuo ng kanyang mga paglalahat?

3. Ano ang sozein ta phainomena? Paano sumusunod sa prinsipyong ito ang metodong maka-agham? Ilapat ang mga nibel ng sozein ta phainomena sa mga hakbang ng metodong maka-agham.